TracesOfWar heeft uw hulp nodig! Elke euro die u bijdraagt steunt enorm in het voortbestaan van deze website. Ga naar stiwot.nl en doneer!
Inleiding
De geallieerde strijdkrachten die op 6 juni 1944 in Normandië waren geland, waaierden in de zomermaanden van 1944 over Frankrijk uit. Het zag er zelfs even naar uit dat West-Europa binnen enkele weken bevrijd zou zijn van de nazi's. Begin september 1944 waren Brussel en Antwerpen al door het Britse XXX Corps van Luitenant-Generaal Brian Horrocks bevrijd. Het duurde dan ook niet lang voordat de geallieerde troepen aan de Belgisch-Nederlandse grens stonden.

Er waren nu twee opvattingen over het voortzetten van de strijd. De geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower wilde Duitsland over een breed front aanvallen. De Britse Veldmaarschalk Bernard Montgomery wilde door Nederland naar het IJsselmeer oprukken en vervolgens naar het oosten afbuigen om Duitsland binnen te trekken. Op deze manier zouden de Duitse troepen in West-Nederland geïsoleerd worden en werd om de Siegfriedlinie, een sterke verdedigingslinie, heen getrokken. Zo zou de oorlog hoogstwaarschijnlijk vóór Kerstmis 1944 beëindigd zijn. Uiteindelijk kreeg Montgomery de toestemming van Eisenhower om zijn plannen voor deze operatie verder uit te werken. Deze operatie zou als naam meekrijgen: Operatie Market Garden.

Operatie Market Garden
Operatie Market Garden bestond uit twee delen. ‘Market’ was de codenaam voor de acties van de luchtlandingstroepen. 'Garden' was de codenaam voor de acties van de grondtroepen. Voor het succes van deze operatie waren luchtlandingstroepen het aangewezen middel. Drie geallieerde luchtlandingsdivisies zouden volgens plan afspringen in de omgeving van Eindhoven, Nijmegen en Arnhem en vervolgens een weg vrijmaken voor het Britse XXX Corps dat in de buurt van Neerpelt bij de Belgisch-Nederlandse grens stond. Dit XXX Corps zou dan op de eerste dag een verbinding moeten vormen met de luchtlandingstroepen bij Eindhoven, op de tweede dag met de luchtlandingstroepen bij Nijmegen en op de derde dag met de luchtlandingstroepen bij Arnhem.

De Slag om Arnhem
De Britse 1st Airborne Division onder commando van Generaal-Majoor Robert Urquhart zou in de omgeving van Wolfheze en Oosterbeek landen. De divisie had als belangrijkste doel om de verkeersbrug in Arnhem te veroveren en minimaal voor 48 uur bezet te houden totdat het Britse XXX Corps vanuit het zuiden was gearriveerd.


De John Frost brug

Op 17 september landden op DZ (Drop Zone) X de eerste Britse para’s en op LZ (Landing Zone) Z en LZ S de eerste zweefvliegtuigen. De Britten zouden later hulp krijgen van de Polish 1st Independent Parachute Brigade onder commando van Generaal-Majoor Stanislaw Sosabowski. Met het volgen van deze route brengt u in één dag een bezoek aan de belangrijkste bezienswaardigheden van de Slag om Arnhem.

#PuntBezienswaardigheid
AStartpuntAirborne Monument Ginkelse Heide
 Ondanks dat de Ginkelse Heide pas op de tweede dag van Operatie Market Garden werd gebruikt is dit een mooi startpunt. Als alternatief kunt u eventueel ook starten bij het Airborne Museum "Hartenstein" en vervolgens hier de route weer oppikken.



Op 18 september 1944 landen op de Ginkelse Heide, die tijdens de Slag om Arnhem bekend stond als DZ Y, de para’s van de 4th Parachute Brigade. Juist voor de landing waren de soldaten van 7th Battalion King's Own Scottish Borderers (KOSB) erin geslaagd om de DZ geheel in handen te krijgen. De Duitse troepen die herberg Zuid Ginkel als hoofdkwartier in gebruik genomen hadden, werden overmeesterd of gingen op de vlucht. Hierdoor kon de 4th Parachute Brigade tamelijk probleemloos landen.

Op deze tweede dag van de operatie verliepen de gevechten bij de brug in Arnhem reeds moeizaam. Het was nog niet gelukt om daar versterkingen aan te voeren. Het 11th Parachute Battalion van de 4th Parachute Brigade werd direct na aankomst op de Ginkelse Heide dan ook naar de brug gedirigeerd. Op ca 1,5 km voor de brug werden ze door de Duitse troepen tot staan gebracht.

Op de verhoging in het terrein vlak bij de schaapskooi, staan enkele monumenten die herinneren aan de Slag om Arnhem. Het monument met de vogel er bovenop, is opgericht als eerbetoon aan de soldaten van 7th Battalion King's Own Scottish Borderers (KOSB). Elk jaar wordt op de zaterdag in het herdenkingsweekend in september op de Ginkelse Heide de luchtlanding herdacht. Er springen dan vaak honderden parachutisten uit verschillende landen.


BWaypointGlider Landmark Wolfheze
 We keren nu terug naar de locaties van de eerste dag van de operatie, 17 september 1944. In de buurt van de brug in Arnhem, waren er geen grote open terreinen die voldeden aan de criteria voor landing- en dropzones van de Britse legerleiding. Daarom koos men voor terreinen west van Wolfheze / noord van Renkum. Bij de inrit naar de camping staat een monument in de vorm van een landend Horsa Zweefvliegtuig. Aan de overkant van de weg is LZ S, het eerste grote landingsterrein dat hier gebruikt werd.



Tijdens de eerste en tweede lift landde hier de 1st Airlanding Brigade bestaande uit het 7th Battalion King's Own Scottish Borderers (KOSB), het 1st Battalion, Border Regiment (Borders) en het 2nd Battalion, South Staffordshire Regiment (Staffords). Deze eenheden kregen op de eerste dag de taak om de landing- en dropzones voor de volgende lifts te beschermen. Daarna konden zij helpen bij de verdediging van het gebied in Arnhem en Oosterbeek.

Op 19 september 1944 verongelukte midden op LZ S Dakota KG374. Het vliegtuig van 271 Squadron was afkomstig van Down Ampney. De missie was om voorraden af te werpen voor de troepen bij Arnhem. In de omgeving van Nijmegen werd het vliegtuig door luchtafweergeschut geraakt. De rechter motor raakte hierbij in brand. Piloot F/Lt. David Lord besloot door te vliegen en de missie te volbrengen. Hij zag dat Supply Dropping Point V in Duitse handen was en besloot de lading af te werpen op LZ S.

Direct nadat de lading afgeworpen was, gaf Lord opdracht aan de bemanning om het toestel per parachute te verlaten. Vrijwel onmiddellijk hierna brak de rechter vleugel af en stortte het vliegtuig neer. Alleen de navigator Harry King overleefde de crash. Hij sloot zich aan bij de para's van het 10th (Sussex) Parachute Battalion. De volgende dag werd hij krijgsgevangen genomen. David Lord werd op 13 november 1944 postuum met het Victoria Cross onderscheiden voor zijn dapperheid tijdens deze missie.
CWaypointLanding Zone / Drop Zone X
 Op 17 september 1944 landde de 1st Parachute Brigade hier op DZ X (het terrein west en gedeeltelijk oost van de Telefoonweg). Op 18 september 1944 werd het terrein als LZ X gebruikt voor de zweefvliegtuigen van de tweede lift met divisie-eenheden. Verder ten oosten van de Telefoonweg is LZ Z, hier landen op 17 september 1944 de zweefvliegtuigen met divisie-eenheden van de eerste lift. Onder andere generaal Roy Urquhart was hier bij.


Links ligt DZ / LZ X, rechts ligt LZ Z

Vanaf hier trokken de luchtlandingstroepen via verschillende routes richting Arnhem. De para’s van de het 2e en 3e bataljon van de 1st Parachute Brigade gingen via zuidelijke routes richting de brug. Het eerste bataljon zou via de Amsterdamseweg naar Arnhem-Noord gaan. Het Reconnaisance Squadron ging per jeep langs de spoorbaan richting Arnhem. Zij liepen al snel in een hinderlaag.


LZ X vanuit het noorden gezien

Tussen de plaats Wolfheze en Landingzone Z is een psychiatrische inrichting. Bij de aanvallen op het spoorwegemplacement die net vooraf gingen aan de eerste landing op 17 september 1944, zijn hier veel bewoners omgekomen.
DWaypointAirborne Monument Heelsum
 


Dit monument was het eerste monument in de regio dat door de bevolking opgericht werd naar aanleiding van de Slag om Arnhem. Het monument bestaat dan ook uit verschillende WO2 gerelateerde items die in de omgeving aangetroffen werden.
EWaypointRestaurant Westerbouwing
 De Westerbouwing is een hooggelegen gebied met een restaurant, west van Oosterbeek en op de noordoever van de Rijn. Toen de perimeter in Oosterbeek net gevormd was, had het 1st Battalion, The Border Regiment deze strategische positie in handen. Vanaf deze positie kon het veer worden bewaakt. Op donderdag 21 september 1944, de dag dat de Polish 1st Independent Parachute Brigade bij Driel zou springen, werd de Westerbouwing door Duitse troepen verovert. Het veer was daardoor niet langer bruikbaar voor de luchtlandingstroepen.



Bij het huidige restaurant bevinden zich diverse plaquettes en monumenten, waaronder een plaquette voor het 1st Battalion, The Border Regiment. Vanaf het terras is er een mooi overzicht over de Rijn met de spoorbrug, het voetveer en Driel.
FWaypointOude Kerk Oosterbeek
 Nadat de luchtlandingstroepen de brug hadden moeten opgeven, werd een perimeter in Oosterbeek gevormd. Een gebied dat door de overgebleven eenheden verdedigd kon worden. Hier bij de oude kerk kwam de perimeter bij de Rijn. Het idee was, dat als er op de noordoever van de rivier een bruggenhoofd in handen was, er versterkingen over de Rijn aangevoerd konden worden. Zover is het niet gekomen, al zijn enkele Polen die op 19 september 1944 bij Driel waren gesprongen, wel overgestoken.



De oude kerk was een belangrijk verdedigingswerk. Hij wordt ook wel de Lonsdale kerk genoemd, naar de commandant die de soldaten onder zijn hoede had genomen, die in deze omgeving vochten. Het is goed te zien dat de kerk net als de boom die er voor staat, bij de gevechten zwaar beschadigd is geraakt. Het huis rechts naast de kerk was het huis van Kate ter Horst. Dit huis werd als noodhospitaal gebruikt. Kate is bekend geworden om de indrukwekkende wijze waarop ze hielp om de gewonden te verzorgen.

In de nacht van 25 op 26 september 1944 trok de 1st Airborne Division zich terug uit de perimeter. De codenaam van deze operatie is: Berlin. Terwijl de gewonden die achtergelaten moesten worden bleven schieten om geen argwaan te wekken bij de vijand, trokken de militairen die konden lopen langs de kerk naar de Rijnoever. Daar werden ze met bootjes naar de andere kant van de rivier gebracht. Deze militairen konden terug naar de eigen linies.
GWaypointSt. Elisabeths Gasthuis
 Onderweg naar de brug komen we langs het voormalige St. Elisabeths Gasthuis, een burgerziekenhuis dat als militair hospitaal in gebruik genomen werd.



De straat links van het Elizabeths Gasthuis is de Zwarteweg. Op nummer 14 moest Generaal Urquhart met Luitenant Cleminson en Kapitein Taylor lange tijd op zolder doorbrengen, nadat hij op patrouille de vijand tegen het lijf was gelopen.
HWaypointJohn Frost Brug
 

De John Frost brug en het Jacob Groenewoud plantsoen

Deze brug was het hoofddoel van de Slag om Arnhem. Slechts een klein deel van de luchtlandingstroepen zou de brug bereiken, in totaal zo’n 700 man. Ze stonden onder leiding van Luitenant-kolonel John Frost, commandant van het 2e bataljon. Na de eerste dag was de Duitse tegenaanval zodanig dat er geen versterkingen naar het bruggenhoofd konden worden aangevoerd. Na diverse aanvallen op de Britse posities te hebben afgeslagen, moesten de luchtlandingstroepen zich hier op 21 september 1944 overgeven.



Op de brug en in de omgeving zijn er tal van bezienswaardigheden, plaquettes en monumenten. De brug zelf is tijdens de oorlog zodanig beschadigd dat deze na de oorlog moest worden herbouwd.

Bij de brug is een informatiecentrum dat nauw samenwerkt met het Airborne Museum in Oosterbeek. Voor degenen die het Airborne Museum reeds bezocht hebben of gaan bezoeken, zal dit informatiecentrum niet veel meer toevoegen. Het centrum is ontstaan omdat veel mensen wel het verhaal van de brug kennen, maar niet weten dat een belangrijk deel van de Slag om Arnhem in Oosterbeek plaatsvond.
IWaypointOorlogsbegraafplaats van het Gemenebest Arnhem Oosterbeek
 


Op de Airborne begraafplaats liggen meer dan 1800 van de militairen die gesneuveld zijn in de Slag om Arnhem. Op de zondagochtend in het jaarlijkse herdenkingsweekend, wordt hier een dienst gehouden. Dat is voor de meeste veteranen die nog in staat zijn om de herdenkingen bij te wonen, het hoogtepunt van de periode.



Aan het eind van de dienst leggen schoolkinderen bloemen bij de graven. Een traditie die al in 1945 begon.

Net voorbij het kerkhof staat het Air Despatch Monument. De Air Despatchers waren de militairen die bij de bevoorradingsvluchten, de lading in zeer korte tijd moesten uitwerpen. Een gevaarlijke klus, waarbij heel wat despatchers het leven lieten. De despatchers waren geen RAF-personeel. Meestal waren het chauffeurs, waar even geen werk voor was. Ze kregen aanvankelijk weinig waardering voor hun inzet. Met dit monument is dat helemaal goedgemaakt.

JEindpuntAirborne Museum 'Hartenstein'
 


In dit museum over de Slag om Arnhem komt de geschiedenis helemaal tot leven. Het museum is gehuisvest in de imposante 19e eeuwse Villa Hartenstein, tijdens de Slag om Arnhem het hoofdkwartier van de Britten. In dit aantrekkelijke en eigentijdse museum komen verhalen tot leven van zowel de Britse, Poolse en Duitse militairen, als die van de burgers die doodsangsten uitstonden. Het toont een grote collectie authentieke wapens, documenten, films en foto’s. In de met prijzen bekroonde Airborne Experience waan je je letterlijk midden in de strijd. In deze ondergrondse ruimte ervaar je op indringende wijze het verloop van de Slag om Arnhem.



Hier voel je de impact van het geweld op jonge jongens die vertwijfeld vechten voor hun leven. Je loopt in de voetsporen van de Britse parachutisten door de romp van een zweefvliegtuig en door de raampjes zie je de start in Engeland en de vlucht richting bezet Nederland. Ineens sta je tussen de felle gevechten in de Arnhemse straten. Je komt vlakbij de Arnhemse brug. En je volgt het terugtrekken van de manschappen naar het beklemmende gebied rondom Hotel Hartenstein in Oosterbeek. Uiteindelijk trek je je terug over de Rijn.

Rondom het museum staan er diverse monumenten en bezienswaardigheden die verband houden met de Slag om Arnhem.

Bron tekst: Go2war2.nl, Airborne Museum "Hartenstein" en Arjan Vrieze
Bron foto's: Arjan Vrieze

GPX (beta) | OV2 (beta) | ITN (beta)